Pomoc pracownikom w podnoszeniu kwalifikacji zawodowych jest jednym z obowiązków pracodawcy. Wynika to z art. 17 oraz art. 94 pkt 6 Kodeksu pracy. Wypełnianie tego obowiązku następuje m.in. poprzez sprzyjanie pracownikom w zdobyciu kwalifikacji przydatnych lub niezbędnych do należytego wykonywania aktualnej lub przyszłej pracy.
Do 10 kwietnia 2010 r. szczegółowe rozwiązania w tym zakresie wynikały z rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz. U. nr 103, poz. 472 ze zm.). Jednakże z upływem tego dnia rozporządzenie to utraciło moc. Było to następstwem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 31 marca 2009 r. (sygn. akt K 28/08), który uznał za niezgodny z Konstytucją art. 103 Kodeksu pracy, stanowiący podstawę wydania ww. rozporządzenia MEN oraz MPiPS.
W konsekwencji znowelizowano Kodeks pracy. W wyniku nowelizacji opublikowanej w Dz. U. z 15 czerwca 2010 r. nr 105, poz. 655, wprowadzono do Kodeksu pracy nowe przepisy, mianowicie art. 1031-1036 K.p. Zawierają one regulacje określające prawa i obowiązki stron stosunku pracy w związku z dokształcaniem pracownika. Nowe przepisy weszły w życie 16 lipca br.
Zatem obecnie problematykę zasad podnoszenia kwalifikacji oraz świadczeń przysługujących pracownikom z tego tytułu regulują:
- art. 1031-1036 K.p. oraz
- rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 3 lutego 2006 r. w sprawie uzyskiwania i uzupełniania przez osoby dorosłe wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych (Dz. U. nr 31, poz. 216).
Należy zaznaczyć, że zgodnie z przepisem przejściowym, do pracowników, którzy rozpoczęli naukę przed dniem wejścia w życie noweli, stosuje się przepisy dotyczące dokształcania pracowników w brzmieniu obowiązującym przed dniem 11 kwietnia 2010 r.
Prezentując nowe zasady należy przede wszystkim zauważyć, że regulacje zawarte w art. 1031-1036 K.p. różnicują świadczenia przysługujące pracownikom w zależności od tego, czy pracownik:
1) podnosi kwalifikacje zawodowe z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą, czy
2) zdobywa lub uzupełnia wiedzę i umiejętności z własnej inicjatywy.
W nowych przepisach zaniechano również rozróżniania skutków rozpoczęcia nauki w zależności od faktu posiadania skierowania zakładu pracy oraz podziału na szkolne i pozaszkolne formy kształcenia
Podnoszenie kwalifikacji zawodowych
Zgodnie z nowymi uregulowaniami, przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych rozumie się zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą.
Na stronie internetowej Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej (www.mpips.gov.pl) zamieszczono opracowanie w którym wyjaśniono:
„(…) Takie rozumienie podnoszenia kwalifikacji zawodowych współgra z innymi przepisami Kodeksu pracy, zgodnie z którymi kwalifikacje zawodowe pracowników wymagane do wykonywania pracy określonego rodzaju lub na określonym stanowisku są ustalane w przepisach wewnątrzzakładowych (np. w układzie zbiorowym pracy) lub w przepisach szczególnych. Przepisy te wskazują zatem, jakich kwalifikacji pracodawca może oczekiwać od pracowników przy wykonywaniu pracy określonego rodzaju lub na określonym stanowisku.
(…) Zatem nowe przepisy Kodeksu pracy dotyczą przede wszystkim podnoszenia kwalifikacji zawodowych w ramach pracy aktualnie wykonywanej przez pracownika, ale również będą mogły mieć zastosowanie w przypadku, gdy planowany jest awans pracownika lub też pracodawca zamierza zaproponować mu inne warunki pracy, np. pracę na innym stanowisku, ze względu na zmianę profilu działalności firmy (podkreśl. red.). (…)”
W wyjaśnieniu tym wskazano, że w określonych sytuacjach również zdobywanie wiedzy ogólnej może stanowić podnoszenie kwalifikacji zawodowych:
„(…) to pracodawca – co do zasady – określa, jakich kwalifikacji zawodowych oczekuje od pracownika przy wykonywaniu pracy określonego rodzaju lub na danym stanowisku, co oznacza, że w pojęciu kwalifikacji zawodowych mogą zawierać się m.in. wymagania dotyczące posiadania wiedzy ogólnej przez pracownika. (…)”
Dodatkowo w opracowaniu wyjaśniono m.in., co należy rozumieć przez „zgodę pracodawcy” na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i tak:
„(…) W przypadku, gdy nie ma obowiązku zawarcia umowy szkoleniowej, o wyrażeniu lub nie wyrażeniu zgody przez pracodawcę na podnoszenie przez pracownika kwalifikacji zawodowych – decydować będzie jego zachowanie wobec pracownika. W świetle art. 60 K.c. w związku z art. 300 K.p. – udzielenie pracownikowi przez pracodawcę świadczenia należnego pracownikom podnoszącym kwalifikacje zawodowe (np. udzielenie urlopu szkoleniowego) lub przyznanie świadczenia fakultatywnego (np. pokrycie opłat za przejazd), może być ocenione jako faktyczne wyrażenie przez pracodawcę zgody na podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika. (…)”
Pracodawca powinien zawrzeć stosowne pisemne porozumienie z pracownikiem, gdzie zostaną ściśle określone wzajemne prawa i obowiązki stron . Uchroni to pracodawcę przed ewentualnymi roszczeniami pracownika.Należy przy tym pamiętać, że taka umowa nie może zawierać postanowień mniej korzystnych dla pracownika niż określają to przepisy Kodeksu pracy. Pracodawca nie ma obowiązku jej zawarcia, jeżeli nie zamierza zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.